Η τελετή αποχαιρετισμού του Ποντίφικα λειτουργεί, πέρα από θρησκευτικό γεγονός, και ως άτυπο διπλωματικό φόρουμ
Καθώς κορυφώνονται οι προετοιμασίες για την εξόδιο ακολουθία του πάπα Φραγκίσκου στη Ρώμη το ερχόμενο Σάββατο, οι διοργανωτές του Βατικανού βρίσκονται αντιμέτωποι με μια εξαιρετικά λεπτή αποστολή: να καταρτίσουν το πρωτόκολλο θέσεων για τους ξένους ηγέτες που θα παραστούν, αποφεύγοντας εντάσεις, ανεπιθύμητες οπτικές επαφές και ενδεχόμενα διπλωματικά ατοπήματα.
Ανακύπτουν, για παράδειγμα, ερωτήματα για το αν θα πρέπει να διαχωριστεί ο Ντόναλντ Τραμπ από τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι ή αν κρίνεται σκόπιμο να μην καθίσουν κοντά του πολιτικοί όπως ο Εμανουέλ Μακρόν, ο Λούλα ντα Σίλβα ή εκπρόσωποι της Ιρανικής κυβέρνησης. Αν και η ανακοίνωση ότι ο Βλαντίμιρ Πούτιν δεν θα παραστεί ενδεχομένως να προσφέρει μια ανάσα στους υπεύθυνους της τελετής, οι πιθανοί κίνδυνοι δεν έχουν εκλείψει.
Η τελετή αποχαιρετισμού του Ποντίφικα λειτουργεί, πέρα από θρησκευτικό γεγονός, και ως άτυπο διπλωματικό φόρουμ, με άγνωστες εξελίξεις και απρόσμενες συναντήσεις. Το γεγονός ότι η λειτουργία θα ξεκινήσει στις 10 το πρωί του Σαββάτου, σημαίνει ότι οι περισσότεροι αρχηγοί κρατών θα βρίσκονται στη ιταλική πρωτεύουσα από το βράδυ της Παρασκευής – μια συγκυρία που μπορεί να ευνοήσει τις κατ’ ιδίαν επαφές και συζητήσεις. «Θα υπάρξουν μερικές δυνητικά ενδιαφέρουσες δυναμικές στην κηδεία» επισήμανε ο Φράνσις Κάμπελ, ο οποίος υπηρέτησε ως πρέσβης του Ηνωμένου Βασιλείου στο Βατικανό από το 2005 έως το 2011.
Μια παρόμοια συγκυρία είχε καταγραφεί και το 2005, όταν τελέστηκε η κηδεία του πάπα Ιωάννη Παύλου Β΄. Εκείνη η ημέρα χαρακτηρίστηκε από το Κέντρο Δημόσιας Διπλωματίας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια ως «το διπλωματικό γεγονός της χρονιάς». «Έφερε κοντά πολλούς ηγέτες, μεταξύ των οποίων και κάποιοι που δεν θα βρίσκονταν ποτέ στον ίδιο τόπο, πόσο μάλλον στο ίδιο δωμάτιο». Το τελετουργικό τότε πραγματοποιήθηκε εν μέσω έντασης λόγω του πολέμου στο Ιράκ, στον οποίο ο εκλιπών Πάπας είχε δημόσια αντιταχθεί.
Στην ίδια τελετή, όταν ο τηλεσκηνοθέτης έδειξε σε κοντινό πλάνο τον τότε Αμερικανό πρόεδρο Τζορτζ Μπους, το κοινό αντέδρασε έντονα με αποδοκιμασίες. Ο Μπους βρισκόταν τότε καθισμένος κοντά σε ηγέτες χωρών όπως το Ιράν, η Συρία και η Κούβα – χώρες με τις οποίες οι ΗΠΑ είχαν ψυχρές έως και εχθρικές σχέσεις. Δίπλα του καθόταν μονάχα ένας πιστός του σύμμαχος, ο τότε Βρετανός πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ.
Αξιοσημείωτο ήταν και το περιστατικό με τον – τότε – πρίγκιπα Κάρολο, ο οποίος ενεπλάκη σε διπλωματικό ολίσθημα όταν αντάλλαξε χειραψία με τον πρόεδρο της Ζιμπάμπουε, Ρόμπερτ Μουγκάμπε. Ο τελευταίος είχε παραβεί ταξιδιωτική απαγόρευση της Ε.Ε. για να παραστεί στην τελετή. Φαίνεται πως ο νυν βασιλιάς αιφνιδιάστηκε όταν ο Μουγκάμπε του άπλωσε το χέρι. Αργότερα, εκπρόσωπος του παλατιού διευκρίνισε πως «ο πρίγκιπας βρίσκει το καθεστώς της Ζιμπάμπουε απεχθές».
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε προκαλέσει και η «χειραψία-μυστήριο» ανάμεσα στους εκπροσώπους του Ισραήλ και του Ιράν, η οποία μεταδόθηκε από τα μέσα ενημέρωσης ως ιστορική στιγμή, αν και ο Ιρανός πρόεδρος διέψευσε ότι συνέβη ποτέ.
Την ίδια ώρα η Κίνα είχε μποϊκοτάρει την κηδεία καθώς σ’ αυτή είχε ειδοποιήσει πως θα βρεθεί ο πρόεδρος της Ταϊβάν. Το Βατικανό άλλωστε είναι ένα από τα ελάχιστα κράτη που διατηρεί διπλωματικές επαφές με την Ταϊβάν, αν και ο πρόεδρός της δεν θα βρεθεί στη Ρώμη το Σάββατο.
Το Βατικανό έχει διπλωματικές επαφές με τις περισσότερες χώρες του κόσμου. Γνωστές ως «Nuncios» έχουν τόσο διπλωματικό όσο και θρησκευτικό ρόλο. «Γνωρίζουν πράγματα που οι συνήθεις πρέσβεις δεν ξέρουν» λέει ο πρώην πρέσβης του Ηνωμένου Βασιλείου στο Βατικανό. «Οι άνθρωποι συνηθίζουν να εμπιστεύονται τους ιερείς περισσότερο από τους διπλωμάτες και έτσι οι «Nuncios» έχουν πρόσβαση σε μεγάλη ποσότητα πληροφοριών, ιδιαίτερα έξω από τις πρωτεύουσες ή σε χώρες που βρίσκονται σε πολεμικές συγκρούσεις».
Μάλιστα πολλές φορές το Βατικανό παίρνει και ρόλο «διαμεσολαβητή» αν και «δεν το διαφημίζει» σύμφωνα με τον Φράνσις Κάμπελ, ο οποίος διηγήθηκε μια άγνωστη ιστορία στον Guardian. Το 2007, ο πάπας Βενέδικτος είχε βοηθήσει στην απελευθέρωση 15 Βρετανών ναυτικών που κρατούνταν αιχμάλωτοι από το Ιράν. «Ζήτησε την απελευθέρωσή τους το Πάσχα σαν κίνηση καλής θέλησης» λέει ο Κάμπελ. Η μεσολάβηση αυτή έγινε γνωστή μόλις τρία χρόνια αργότερα, όταν τα απόρρητα έγγραφα διέρρευσαν.
Πιο πρόσφατα το Βατικανό έχει εμπλακεί στις διαπραγματεύσεις τόσο για τη λήξη του πολέμου στην Ουκρανία όσο και για την ειρήνη στη Γάζα και στο Νότιο Σουδάν. Νωρίτερα μέσα στο 2025, το Βατικανό πέτυχε μια συμφωνία με την Κούβα για την αποφυλάκιση αντιφρονούντων. Ο πάπας Φραγκίσκος δεν ήταν ξένος ούτε με τον μουσουλμανικό κόσμο, καθώς το 2019 υπέγραψε μια ιστορική δήλωση αδελφοσύνης με τον μεγάλη ιμάμη του Αλ – Αζάρ στην πρώτη παπική επίσκεψη στην αραβική χερσόνησο.
