Με αφορμή σε εγχώριο επίπεδο την πρόσφατη υπόθεση, με θύμα τον γνωστό τραγουδιστή Πλούταρχο, εκτιμώ ότι χρήζει περαιτέρω ανάλυσης και ενασχόλησης και από νομικής πλευράς το διογκούμενο φαινόμενο της κατ’ εξακολούθηση παρενόχλησης με κακόβουλη πρόθεση(stalking).
Οι stalkers,που στην ελληνική ορολογία θα τους ονομάζαμε καταδιώκτες-παρενοχλητές, είναι άτομα που παρακολουθούν επίμονα κάποιον άλλον, προκαλώντας φόβο ή ανησυχία στο θύμα τους. Η συμπεριφορά αυτή για να χαρακτηριστεί ως stalking θα πρέπει να έχει το στοιχείο της συχνής επανάληψης και φυσικά να είναι ανεπιθύμητη. Περιλαμβάνει πράξεις όπως: (α) παρακολούθηση, είτε φυσική (πχ, έξω από το σπίτι του θύματος, στη δουλειά του, στις διαδρομές του, σε κοινωνικές εκδηλώσεις), είτε ψηφιακή, μέσω κοινωνικών δικτύων, email ή τηλεφώνου (cyberstalking), (β) παραβίαση προσωπικής ζωής, καθώς συχνά επιχειρείται η απόκτηση πρόσβασης στις προσωπικές πληροφορίες του θύματος, (γ) συνεχείς επικοινωνίες, με τη συνεχή αποστολή ανεπιθύμητων μηνυμάτων, emails ή τηλεφωνικών κλήσεων και (δ) απειλές, καθώς μερικές φορές οι stalkers απειλούν το θύμα τους, είτε με σωματική βία, είτε ψυχολογικά, προκειμένου να προκαλέσουν φόβο.
Στη χώρα μας η αντιμετώπιση της ανωτέρω συμπεριφοράς εντάσσεται τόσο στο πεδίο εφαρμογής ποινικών διατάξεων [κατ’ αρχάς άρθρο 333 παρ.1β Π.Κ., χωρίς να αποκλείεται όμως η κατά περίπτωση εφαρμογή και άλλων αυστηρότερων διατάξεων, όπως, πχ, στις περιπτώσεις που υφίσταται και το στοιχείο της ενδοοικογενειακής ή ενδοσυντροφικής απειλής ή βίας, οπότε εφαρμόζονται οι (αυστηρότερες) διατάξεις του Ν.3500/2006 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει] όσο και στο πεδίο διατάξεων της πολιτικής δικαιοσύνης (τόσο μέσω της διαδικασίας ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο της ρύθμισης κατάστασης, με επιβολή περιοριστικών μέτρων όσο και μέσω τακτικής διαδικασίας, με αγωγή περί προσβολής προσωπικότητας και επιδίκασης αποζημίωσης για την προκληθείσα ηθική βλάβη.
Ειδικότερα, σύμφωνα με το άρθρο 333 ΠΚ, προβλέπεται ότι «Όποιος προκαλεί σε άλλον τρόμο ή ανησυχία απειλώντας αυτόν με βία ή άλλη παράνομη πράξη ή παράλειψη, τιμωρείται με φυλάκιση έως ένα έτος ή χρηματική ποινή. Με την ποινή του προηγούμενου εδαφίου τιμωρείται και όποιος, χωρίς απειλή βίας ή άλλης παράνομης πράξης, προκαλεί σε άλλον τρόμο ή ανησυχία με την επίμονη καταδίωξη ή παρακολούθησή του, όπως ιδίως με την επιδίωξη διαρκούς επαφής με τη χρήση τηλεπικοινωνιακού ή ηλεκτρονικού μέσου ή με επανειλημμένες επισκέψεις στο οικογενειακό, κοινωνικό ή εργασιακό περιβάλλον αυτού, παρά την εκφρασμένη αντίθετη βούλησή του».
Το stalking, δηλαδή, προβλέπεται ως ειδικότερη μορφή της πράξης της απειλής και επιπλέον των στοιχείων της πρόκλησης τρόμου και ανησυχίας (και του δόλου), αξιώνει ως μέσα τέλεσης την επίμονη καταδίωξη ή παρακολούθηση του παθόντος, πράξη που τελείται με τους, ενδεικτικά και ουχί περιοριστικά, αναφερόμενους στην ανωτέρω διάταξη τρόπους.
Η διάταξη αυτή προστέθηκε στον Π.Κ. με το άρθρο 2 Ν4531/2018 (Κύρωση της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας – Σύμβαση Κωνσταντινούπολης).
Επισημαίνονται σχετικά ότι αφενός μεν για την ποινική δίωξη της ανωτέρω πράξης απαιτείται έγκληση, αφετέρου δε ότι βάσει του πλαισίου της προβλεπόμενης ποινής παρέχεται στο δικαστήριο η δυνατότητα, ακόμη και για πράξεις τελεσθείσες μετά την πρόσφατη τροποποίηση επί το αυστηρότερο των ποινικών κωδίκων, τουλάχιστον για μη υπότροπους εγκληματίες, να αναστείλουν την εκτέλεση της ποινής που θα επιβάλουν.
Από πλευράς αστικής αντιμετώπισης, όπως επιγραμματικά αναφέρθηκε ανωτέρω, το θύμα δύναται αρχικά να επιδιώξει με αίτηση ασφαλιστικών μέτρων ενώπιον του κατά τόπο αρμόδιου Μονομελούς Πρωτοδικείου, σωρεύοντας ενδεχομένως και αίτημα προσωρινής διαταγής για αμεσότερη προστασία, να απαγορευτεί (επ’ απειλή και χρηματικής ποινής για ενδεχόμενη παραβίαση της σχετικής δικαστικής απόφασης) στον δράστη τόσο να το προσεγγίζει σε απόσταση μικρότερη αυτής που θα ορίσει η δικαστική απόφαση όσο και να το παρενοχλεί με τηλεφωνήματα, μηνύματα κ.λπ. Εν συνεχεία δύναται με τακτική αγωγή να απαιτήσει τόσο την άρση της προσβολής που έχει υποστεί και τη μη επανάληψή της στο μέλλον (ομοίως επ’ απειλή χρηματικής ποινής) όσο και χρηματική ικανοποίηση (αποζημίωση) για την προσβολή της προσωπικότητάς του από τη σε βάρος του συμπεριφορά του δράστη.
Είναι προφανές βέβαια ότι η επιδίωξη αλλά και εξασφάλιση δικαστικής προστασίας δεν μπορούν να προστατεύσουν πλήρως και άμεσα το θύμα από την τυχόν άρνηση του δράστη να συμμορφωθεί στις ανωτέρω υποχρεώσεις του, οπότε υποχρεωτικά το θύμα θα εμπλακεί σε μια ψυχοφθόρο διαδικασία υποβολής διαρκών καταγγελιών, τόσο σε πρώτο χρόνο για τις σε βάρος του παρενοχλήσεις, όσο και σε δεύτερο χρόνο για τις σε βάρος του παραβιάσεις των σχετικά εκδοθεισών δικαστικών αποφάσεων. Χωρίς φυσικά να παραβλέπει κανείς ότι το stalking μπορεί να έχει σοβαρές ψυχολογικές επιπτώσεις στα θύματα, όπως άγχος, κατάθλιψη και φόβο για την προσωπική τους ασφάλεια, δεν μπορεί να μην παρατηρήσει ότι η ανωτέρω διαδικασία είναι μονόδρομος, οπότε το εκάστοτε θύμα θα πρέπει να οπλιστεί τόσο με υπομονή όσο και με δύναμη να εκκινήσει αυτή τη διαδικασία αλλά και να τη συνεχίσει μέχρι τέλους, ήτοι μέχρι τη συμμόρφωση του δράστη.
Η αποτελεσματικότητα της ανωτέρω διαδικασίας είναι προφανές ότι συνδέεται και με τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά του δράστη stalker, καθώς συνήθως αυτοί εμφανίζουν διάφορες ψυχολογικές διαταραχές ή διαταραχές προσωπικότητας, όπως (ενδεικτικά) ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας, καθώς υπερεκτιμώντας τον εαυτό τους πιστεύουν ότι δικαιούνται την προσοχή του θύματος, παραληρητικές ιδέες, καθώς ενίοτε πιστεύουν ότι έχουν μια σχέση με το θύμα, ακόμα κι αν αυτό δεν είναι αληθές, ψυχολογική εξάρτηση, καθώς πολλοί εξ αυτών δεν μπορούν να διαχειριστούν την απόρριψη και αναζητούν συνεχή επαφή.
Είναι προφανές ότι το φαινόμενο αυτό έχει παγκόσμια αλλά και διαχρονική διάσταση. Υπήρξαν πάρα πολλές γνωστές περιπτώσεις stalkers που έχουν συγκλονίσει το κοινό, ΜΜΕ αλλά και δικαστήρια, καθώς μερικές από αυτές είχαν τραγική κατάληξη ή αφορούσαν διάσημες προσωπικότητες, όπως (ενδεικτικά):
(α) της νεαρής ηθοποιού RebeccaSchaeffer, η οποία δολοφονήθηκε το 1989 από τον RobertJohnBardo, έναν εμμονικό θαυμαστή που την παρακολουθούσε για τρία χρόνια. Η υπόθεση αυτή οδήγησε στη θέσπιση αυστηρότερων νόμων περί stalking στην Καλιφόρνια και σε άλλες πολιτείες των ΗΠΑ,
(β) του JohnLennon, ο δολοφόνος του οποίου, MarkDavidChapman, είχε εμμονή με τον διάσημο μουσικό για χρόνια πριν τον πυροβολήσει και τον σκοτώσει το 1980,
(γ) του David Letterman, διάσημου Αμερικανού παρουσιαστή που βρέθηκε στο στόχαστρο μιας γυναίκας με σοβαρά ψυχιατρικά προβλήματα, της stalkerMargaretMaryRay, για σχεδόν μία δεκαετία. Η συγκεκριμένη πίστευε ότι ήταν παντρεμένη με τον Letterman, είχε εισβάλει στο σπίτι του αρκετές φορές και είχε συλληφθεί επανειλημμένα, αλλά λόγω των ψυχολογικών της προβλημάτων δεν μπορούσε να ελεγχθεί εύκολα από τις Αρχές,
(δ) της διάσημης ηθοποιού SandraBullock, η οποία το 2014 βρέθηκε αντιμέτωπη με έναν stalker, τον JoshuaJames Corbett, ο οποίος παραβίασε το σπίτι της ενώ εκείνη βρισκόταν μέσα. Ο Corbett ήταν εμμονικός θαυμαστής που πίστευε ότι είχε προσωπική σχέση με την ηθοποιό, που μπόρεσε να κρυφτεί και να καλέσει την αστυνομία, η οποία τον συνέλαβε,
(ε) της επίσης διάσημης ηθοποιού JodieFoster, η οποία βρέθηκε στο επίκεντρο της υπόθεσης του John Hinckley Jr., ο οποίος ανέπτυξε παθολογική εμμονή μαζί της, μετά την ταινία TaxiDriver, όπου υποδυόταν μια νεαρή πόρνη. Ο Hinckley πίστευε ότι, για να τραβήξει την προσοχή της, έπρεπε να διαπράξει κάτι εντυπωσιακό, με αποτέλεσμα να προσπαθήσει να δολοφονήσει τον τότε πρόεδρο των ΗΠΑ RonaldReagan, το 1981. Αν και η Foster δεν είχε καμία σχέση με το περιστατικό, αυτή η υπόθεση έγινε σημείο αναφοράς για επικίνδυνες ψυχιατρικές εμμονές,
(στ) της τραγουδίστριας και ηθοποιού SelenaGomez, που είχε γίνει στόχος stalkers αρκετές φορές. Ένας από τους πιο γνωστούς ήταν ο Thomas Brodnicki, ο οποίος είχε εκφράσει φαντασιώσεις για τη δολοφονία της. Παρά τις συλλήψεις του, ο Brodnicki δεν καταδικάστηκε για συγκεκριμένα εγκλήματα λόγω της έλλειψης αποδείξεων ότι θα προχωρούσε σε βίαιες πράξεις και
(ζ) της ηθοποιού GwynethPaltrowπου επίσης υπήρξε στόχος stalker για πολλά χρόνια, ένας εκ των οποίων, οDanteMichael Soiu, της έστελνε συνεχώς επιστολές και ανεπιθύμητα δώρα για σχεδόν 17 χρόνια, κάνοντας ανησυχητικές δηλώσεις. Αν και ο Soiu συνελήφθη και οδηγήθηκε σε δίκη δύο φορές, η ψυχιατρική του κατάσταση είχε ως επακόλουθο τη μη καταδίκη του.
του Αντώνη Πεπελάση
Δικηγόρος στον Άρειο Πάγο, μέλος Ένωσης Ελλήνων Ποινικολόγων, Ms Εμπορικού Δικαίου
