Ο κλιματικός στόχος της ΕΕ για το 2030 και το πακέτο «fit for 55» δεν θα επηρεάσουν μόνο τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά, μόλις τεθεί σε ισχύ, θα έχει επίσης άμεσο ο αντίκτυπο στις οικονομίες των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων.

Η κατάσταση, όπως υποστηρίζουν το CEE Bankwatch Network και το Green Τank, «γίνεται ακόμα πιο πιεστική για τα Δυτικά Βαλκάνια, αν αναλογιστεί κανείς την αλληλεπίδραση των οικονομιών τους με την ΕΕ, η οποία, εκτός από τον στόχο κλιματικής ουδετερότητας μέχρι το 2050, έθεσε ενδιάμεσο στόχο μείωσης καθαρών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030 σε σχέση με τα επίπεδα του 1990». Σημειώνεται ότι «ο αντίκτυπος που έχουν οι παραβάσεις από την ηλεκτροπαραγωγή προερχόμενη από λιγνίτη-λιθάνθρακα στη δημόσια υγεία είναι τεράστιος, τόσο για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων όσο και για τις χώρες της ΕΕ, λόγω διασυνοριακής ρύπανσης. Οι εκπομπές ρύπων από τους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής λιγνίτη και λιθάνθρακα εκτιμάται ότι είναι υπεύθυνες για περίπου 19.000 θανάτους μεταξύ 2018 και 2020, από τους οποίους περίπου 10.800 σημειώθηκαν σε κράτη-μέλη της ΕΕ, 6.500 στα Δυτικά Βαλκάνια και 1.700 σε άλλες γειτονικές χώρες. Το αντίστοιχο κόστος για τον τομέα της υγείας εκτιμάται μεταξύ 25,3 και 51,8 δισ. ευρώ». Διαπιστώθηκε ότι, το 2020, οι 18 σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής από λιγνίτη και λιθάνθρακα στα Δυτικά Βαλκάνια εξέπεμψαν 2,5 φορές μεγαλύτερες ποσότητες SO2 από ό,τι οι 221 σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής από λιγνίτη και λιθάνθρακα στην ΕΕ αθροιστικά!

Απέτυχαν!

Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση «Comply or Close», οι χώρες των ΔΒ που χρησιμοποιούν λιγνίτη και λιθάνθρακα απέτυχαν να συμμορφωθούν με τα όρια ατμοσφαιρικής ρύπανσης που ορίζονται στα Εθνικά Σχέδια Μείωσης Εκπομπών, εκπέμποντας τελικά πολύ μεγαλύτερες ποσότητες ρύπων. Το μερίδιο λιγνίτη και λιθάνθρακα στην ηλεκτροπαραγωγή έξι χωρών των Δυτικών Βαλκανίων είναι το εξής:

·     Αλβανία: Ακαθάριστη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας 5,206 GWh. Μερίδιο λιγνίτη και λιθάνθρακα στην ηλεκτροπαραγωγή: 0%.

·      Βοσνία-Ερζεγοβίνη: Ακαθάριστη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας 17,493 GWh. Μερίδιο λιγνίτη και λιθάνθρακα στην ηλεκτροπαραγωγή: 63%.

·      Κόσοβο: Ακαθάριστη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας 6,350 GWh. Μερίδιο λιγνίτη και λιθάνθρακα στην ηλεκτροπαραγωγή: 95%.

·      Μαυροβούνιο: Ακαθάριστη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας 3,431 GWh. Μερίδιο λιγνίτη και λιθάνθρακα στην ηλεκτροπαραγωγή: 44%.

·      Βόρεια Μακεδονία (Σκόπια): Ακαθάριστη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας 5,870 GWh. Μερίδιο λιγνίτη και λιθάνθρακα στην ηλεκτροπαραγωγή: 60%.

·      Σερβία: Ακαθάριστη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας 37,600 GWh. Μερίδιο λιγνίτη και λιθάνθρακα στην ηλεκτροπαραγωγή: 68%.

Πράσινη στροφή

Κρίνεται συνεπώς απολύτως αναγκαία, τονίζουν οι δύο Οργανισμοί, «η θέσπιση ενός ξεχωριστού Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης, που θα υποστηρίζει οικονομικά τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, ώστε να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της μετάβασης και τη στροφή σε πράσινες μορφές ενέργειας. Όσο πιο γρήγορα μια χώρα μειώνει την εξάρτησή της από τον λιγνίτη και τον λιθάνθρακα, τόσο πιο επείγουσα θα είναι η ανάγκη της για πόρους που θα στηρίξουν τις τοπικές κοινωνίες και θα στρέψουν τις τοπικές οικονομίες προς βιώσιμη κατεύθυνση».

Green Τank και CEE Bankwatch Network προτείνουν στις ηγεσίες των χωρών αυτών, προς τους υπευθύνους διαμόρφωσης πολιτικής στα ΔΒ και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην ΕΕ, τα εξής:

·     Να ληφθούν υπόψη η ταχύτητα μετάβασης στη διανομή των κεφαλαίων, αξιολογώντας τον επείγοντα χαρακτήρα της μετάβασης.

·     Να ληφθεί υπόψη η ατμοσφαιρική ρύπανση της περιοχής. Τα ΔΒ αντιμετωπίζουν μια σημαντική, πιο έντονη πρόκληση σχετικά με την ατμοσφαιρική ρύπανση σε σχέση με τις χώρες της ΕΕ. Επομένως, η οικονομική στήριξη σε αυτές τις περιοχές θα πρέπει να αντικατοπτρίζει και αυτή την πραγματικότητα.

·     Θα ήταν σημαντικό οι χώρες να σχεδιάζουν τη μετάβαση αμέσως, αντί να περιμένουν μέχρι να είναι διαθέσιμη η χρηματοδότηση. Ξεκινώντας τον σχεδιασμό νωρίς, θα έχουν σίγουρα πρόσθετα οικονομικά οφέλη.

Γρήγορη απεξάρτηση

Με βάση τα έξι σενάρια απολιγνιτοποίησης που αναλύθηκαν από τα Green Τank και CEE Bankwatch Network, με πλήθος διαφορετικών συντελεστών βαρύτητας για τα κριτήρια κατανομής, εξάγεται το συμπέρασμα ότι η ταχύτερη δέσμευση για απεξάρτηση από λιγνίτη και λιθάνθρακα αυξάνει σημαντικά το μερίδιο των πόρων που θα λάβει μία χώρα:

·     Η Σερβία επωφελείται περισσότερο από μια πιο γρήγορη απεξάρτηση από τα στερεά ορυκτά καύσιμα, στα πέντε από τα έξι σενάρια που αναλύθηκαν, λαμβάνοντας έως και 45.4% του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης.

·     Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη ενδέχεται να λάβει έως και 34,6% και να ξεπεράσει ακόμη και το μερίδιο της Σερβίας, στο σενάριο κατά το οποίο η απεξάρτησή της ολοκληρωθεί μέχρι το 2030, ενώ η Σερβία και το Κόσοβο επιμείνουν στο μοντέλο ηλεκτροπαραγωγής με στερεά ορυκτά καύσιμα έως το 2050 και το 2040 αντίστοιχα.

·     Το Κόσοβο θα λάβει μέχρι και 23,8% των πόρων, υπό την προϋπόθεση ότι θα απολιγνιτοποιηθεί έως το 2030.

·     Στην περίπτωση της Βόρειας Μακεδονίας, το 2027, το οποίο έχει θέσει ως προθεσμία για την απολιγνιτοποίησή της, ευθύνεται για την αύξηση του μεριδίου της στο 13% του ΤΔΜ, ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από το μερίδιο του 7,4%, που θα είχε λάβει, εάν είχε αποφασίσει να παρατείνει την εξάρτησή της από τον λιγνίτη και τον λιθάνθρακα μέχρι το 2050.

·     Το Μαυροβούνιο θα μπορούσε σχεδόν να τριπλασιάσει το μερίδιό του στο 4% του Ταμείου, εάν αποφασίσει να αποσύρει τη μοναδική μονάδα ηλεκτροπαραγωγής από λιγνίτη, που επί του παρόντος λειτουργεί πέρα από τις 20.000 νόμιμες ώρες λειτουργίας του, το 2022 αντί για το 2035, για το οποίο η χώρα έχει δεσμευτεί.

Επίσης, η διαφορά μεταξύ των χαμηλότερων και των υψηλότερων δυνητικών μεριδίων κάθε χώρας αυξάνεται όταν το κριτήριο της ταχύτητας μετάβασης έχει μεγαλύτερο συντελεστή βαρύτητας. Όταν λαμβάνεται υπόψη η οικονομική δυνατότητα κάθε χώρας στα Δυτικά Βαλκάνια στον σχεδιασμό του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης, ευνοούνται οι οικονομικά ασθενέστερες χώρες (Κόσοβο, Βοσνία-Ερζεγοβίνη και Αλβανία).

Οικονομική υποστήριξη

«Για να αποφευχθούν οι επιπτώσεις μίας απότομης μετάβασης, όπως αυτή που συμβαίνει στις λιγνιτικές περιοχές της Ελλάδας, οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων θα πρέπει να αρχίσουν να σχεδιάζουν άμεσα τη μετάβαση των λιγνιτικών τους περιοχών. Η ΕΕ χρειάζεται να παράσχει τεχνική και οικονομική υποστήριξη για την ανάπτυξη ενός ταμείου Δίκαιης Μετάβασης για τα Δυτικά Βαλκάνια, ενώ η ταχύτητα μετάβασης πρέπει οπωσδήποτε να συμπεριληφθεί στα κριτήρια κατανομής, ώστε να αξιολογηθεί σωστά ο επείγων χαρακτήρας της μετάβασης σε κάθε χώρα».

Η μετάβαση μακριά από τα ορυκτά καύσιμα στα Δυτικά Βαλκάνια έρχεται πολύ γρηγορότερα απ’ ό,τι αναμένουν οι κυβερνήσεις και ένα Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης είναι απαραίτητο για να υποστηρίξει αυτήν τη διαδικασία. «Αυτόν τον χειμώνα, μεγάλο μέρος της περιοχής είχε δυσκολίες με βλάβες στις μονάδες ηλεκτροπαραγωγής και την προμήθεια λιγνίτη και λιθάνθρακα. Απαρχαιωμένες μονάδες λιγνίτη και λιθάνθρακα στη Βόρεια Μακεδονία, τη Σερβία και το Κόσοβο τέθηκαν εκτός λειτουργίας, δίνοντας έμφαση έτσι στην ανάγκη να επιταχυνθούν οι επενδύσεις σε μέτρα ενεργειακής απόδοσης και βιώσιμες μορφές αποκεντρωμένης παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές».

 

του Φίλη Καϊτατζή

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Παρασκήνιο

Προβολές: 58